هزینه‌کرد بودجه‌های پژوهشی در کشور بایستی با برنامه و مسئله‌محور باشد

دکتر کمال خدائی در گفت‌وگو با ایسنا، تأکید کرد: معتقدم اگر بودجه های پژوهشی که در اختیار سایر مراکز پژوهشی و دانشگاه‌ها قرار می گیرد، با الگویی که در جهاد دانشگاهی اجرا می‌شود، هزینه شده بودند، دستاوردهای بزرگتری را در کشور شاهد بودیم. جهاد دانشگاهی بودجه آنچنانی در اختیار ندارد، اما با این وجود بسیار موفق عمل کرده است. پژوهشگران این سازمان با روحیه جهادی، کارها را پیش برده‌ و خود را به اثبات رسانده‌اند.

وی افزود: طبیعتاً طرح‌های پژوهشی ما در عین کاربردی بودن و رفع نیاز صنعت، باید درآمدزایی نیز داشته باشند تا از این طریق بتوانیم در ادامه مسیر، پژوهش‌های خود را توسعه دهیم. این ذهنیت در بین تمام همکاران پژوهشکده ایجاد شده است که از همان ابتدای شکل‌گیری ایده و آغاز یک پژوهش، نیاز بازار نیز سنجیده و بررسی شود که آیا امکان تجاری‌سازی طرح در کشور وجود دارد یا نه؟! طبیعتاً، یکی از اولویت‌های پژوهشکده در حوزه بالادستی نفت و بحث پاکسازی آلودگی‌های نفتی، توجه به رفع نیاز کشور، تجاری‌سازی و درآمدزایی بوده است.

مسئله‌محور نبودن، دردی بزرگ‌تر از کمبود بودجه است

رییس پژوهشکده علوم پایه کاربردی خاطر نشان کرد: تک‌تک ریالی که در جهاد دانشگاهی برای پژوهش در نظر گرفته‌ و خرج می‌شود، با توجه به محدودیت بودجه، واقعاً با برنامه است. مقاله در ذات خود بد نیست، اما چه دردی از جامعه و کشور دوا می‌کند؟ مقاله در اولویت دوم قرار دارد و هدف اول باید تولید محصول یا فناوری باشد. اگر حمایت‌ها به سمت تولید محصول و توسعه فناوری سوق داده شود، شاهد رشد و شکوفایی کشور خواهیم بود.

وی تأکید کرد: مسئله‌محور نبودن پژوهش‌ها درد بسیار بزرگی است. کمبود بودجه هم درد دیگری است؛ اما از همه بدتر، مسئله‌محور نبودن پژوهش‌ها است که باعث می‌شود همین بودجه محدود پژوهشی جایی خرج شود که عملاً مشکلی از جامعه را حل نمی‌کند.

خدائی ضمن اشاره به عدم موفقیت در برقراری ارتباط صحیح میان پژوهشگر و صنعت گفت: چند درصد از دانشجویانی که در مقاطع تحصیلات تکمیلی درحال تحصیل هستند، توانسته‌اند با صنعت ارتباط بگیرند و طرح‌های پژوهشی آنها کاربردی شده است؟

رییس پژوهشکده علوم پایه کاربردی تأکید کرد: پژوهش باید هدفمند باشد. زمانی که استاد یا پژوهشگری وارد یک مرکز پژوهشی می‌شود، اگر به‌صورت مداوم و هدفمند در زمینه تخصصی خود مشغول پژوهش شود، در نهایت این امر منجر به توانمندسازی پژوهشگر شده و صنعت نیز می‌تواند از این توان بهره‌مند شود؛ البته نباید از نقش صنعت در حمایت از پژوهشگران و توانمندسازی آنها غافل شد.

وی افزود: مرکز نوآوری پژوهشکده علوم پایه کاربردی مشخصاً با این دیدگاه راه‌اندازی شد تا بتوانیم پژوهش‌هایی که در دانشگاه‌ها انجام می‌شوند را مورد حمایت قرار داده و به طرح‌های کاربردی تبدیل کنیم. هیچ پایان‌نامه تحصیلات تکمیلی نباید بدون آگاهی از آینده آن طرح انجام شود. درحقیقت، پایان‌نامه‌ها باید بتوانند بخشی از نیاز صنعت را رفع کنند.

خدائی خاطر نشان کرد: انتظار داریم پژوهشگران جوانی که وارد مجموعه جهاد دانشگاهی می‌شوند، بعد از ۴ تا ۵ سال، مولد شده و بتوانند طرح‌های پژوهشی را ارائه کنند که چند نفر دیگر نیز جذب شده و از این طریق، شبکه پژوهشی جذب پژوهشگر توسعه پیدا کند.

پژوهشکده های متعدد و موازی‌کاری هایی که ایجاد می‌شود

خدائی با اشاره به بحث تعدد پژوهشکده‌ها در کشور گفت: نیازهای متعددی در کشور داریم و برای رفع این نیازها، پژوهشکده‌های زیادی تأسیس شده‌اند که باعث افزایش موازی‌کاری شده است و در این شرایط عملاً بودجه محدود پژوهشی بین تعداد زیاد پژوهشکده‌ها تقسیم می‌شود که در نهایت، شاهد خروجی مناسبی هم نخواهیم بود.

وی افزود: اگر پژوهشکده‌ها متمرکز و هدفمند فعالیت کنند، می‌توانند در حل مشکلات کشور بسیار کارگشا و موثر باشند. معتقدم جهاد دانشگاهی در این زمینه رویکرد بسیار خوبی در پیش گرفته و برای هر پژوهشکده، مأموریت خاصی تعریف کرده است که تمام فعالیت‌ها در چارچوب این مأموریت متمرکز شده‌اند.

خدائی گفت: خروجی‌هایی که در زمینه تولید محصول و توسعه فناوری از دانشگاه‌ها و پژوهشکده‌ها داریم، نسبت به تعداد مقاله بسیار کم است. در زمینه تولید علم پیشرفت بسیار خوبی داریم، ولی در بخش تبدیل علم به ثروت مشکل داریم. باید از ابتدای مسیر و شروع پژوهش، انتهای مسیر هم به‌درستی ترسیم شود.

وی تأکید کرد: علاوه بر توانمندسازی پژوهشگران، باید شناخت درستی از بازار هم داشته باشیم. وقتی پژوهشگر و سیستم کانالیزه شده و به سمت انجام پژوهش کاربردی و با هدف تولید محصول یا توسعه فناوری هدایت شود، طبیعتاً هرچه به این سیستم و پژوهشگر بودجه تزریق کنید، دستاورد بیشتری حاصل خواهد شد.

فرصت تحریم

رییس پژوهشکده علوم پایه کاربردی گفت: تحریم‌ها اگرچه تبعات سویی به‌دنبال داشته‌اند، اما در عین حال فرصت‌های پژوهشی خوبی برای پژوهشکده‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد شده است؛ البته هنوز با استانداردهای دنیا خیلی فاصله داریم.

خدائی افزود: تحریم‌ها از یک طرف محدودیت‌هایی در زمینه تحقیقات برای ما ایجاد کرد، اما از طرف دیگر باعث شد در نبود شرکت‌های خارجی، تقریباً در هر حوزه‌ای که توانمندی داشتیم، خودمان را به مجموعه صنعتی اثبات کنیم. هر وقت صنعت به توانمندی پژوهشگران ایرانی اعتماد کرد، پاسخ این اعتماد را به خوبی دریافت کرد. در این پژوهشکده تقریبا تمام طرح‌هایی که به فناوری یا محصول تبدیل شده‌اند، نتیجه اعتمادی بوده که صنعت به ما پیدا کرده است و همچنان ادامه دارد.

نتیجه اعتماد به توان داخلی علاوه بر قطع وابستگی به خارج، توسعه اشتغال جوانان در کشور خواهد بود که می‌تواند زمینه صادرات و ارزآوری برای کشور را نیز فراهم کرده و در چرخه پژوهش‌های آتی مورد استفاده قرار گیرد.